Lang voordat er elektriciteit was, werd waterkracht al gebruikt. Oude industrie vind je daarom meestal in de buurt van stromend water. De kracht van het water werd gebruikt om smederijen, molens, zagerijen etc. aan te drijven. Aan een riviertje lagen dan ook verschillende gebouwen en gebouwtjes met een ieder hun eigen functie.
In de buurt van Ekshärad ligt Hamra Vadmalsstamp. Op de boerderij Hamra leefde men in de 19de en in het begin van de 20ste eeuw van de producten die men hier maakte. Er waren onder andere een vadmalsstamp, skvaltkvarn, zagerij en smederij.
Deze link Stampa vadmal på skansen toont een filmpje hoe vadmal, vilt, gemaakt werd. Het filmpje is in het Zweeds maar alles wordt zo langzaam uitgelegd dat het ook te volgen is als je niet of weinig Zweeds spreekt, de beelden spreken voor zich
Een goede vertaling van vadmalsstamp kon ik niet vinden, maar ik weet nu wel wat het is. Met een vadmalsstamp werd vroeger van wol, vilt (vadmal) gemaakt. Dit werd gedaan door de wol nat te maken en te stampen, daarom de toevoeging “stamp”. De wol werd eerst gesponnen en daarna geweven tot een doek. Daarna deed men de doek in een bak water en door er met de blote voeten op te stampen grepen de vezels in elkaar en werd het vilt. Het kon wel 8 tot 12 uur duren voordat men klaar was met stampen. De doek waarmee men begon kon wel tot de helft krimpen voordat het vilt was. Als men klaar was met stampen moest het vilt uitgespoeld worden en opgespannen om te drogen. Een door water aangedreven stamp zorgde ervoor dat het stampen met de blote voeten niet meer nodig was. Eerlijk gezegd denk ik ook dat van mijn voeten na een paar uur stampen hoogstens een paar stompjes zouden zijn overgebleven.
Verder stond er bij Hamra een zogenaamde skvaltkvarn. Een skvaltkvarn is een bijzondere uitvoering van een watermolen. Dit type watermolen werkt niet met een groot verticaal waterrad, maar met een klein horizontaal waterrad. Deze watermolen is klein en eenvoudig van opzet. Het water drijft het horizontale waterrad aan en op dezelfde verticale as is ook de molensteen geplaatst. Deze watermolens werden vooral lokaal gebruikt. Eigenlijk zijn ze een hele vroege voorloper van de keukenmachine.
Hamra Vadmalsstamp is een leuke plek om een kijkje te nemen. Je krijgt een idee van hoe het vroeger aan toe moet zijn gegaan en het is ook nog eens leerzaam. Je vindt Hamra Vadmalsstamp door van Ekshärad naar Torsby te rijden en bij het bordje “Vadmalsstamp” linksaf te slaan en door te rijden tot je er bent.
