In Zweden koop je niet zomaar een flesje wijn of een kratje bier bij de supermarkt, ook vind je er geen slijterijen zoals in Nederland.
In 1955 is in Zweden de zogenaamde Systembolaget, systeembedrijf, opgericht, het Zweedse staatsbedrijf dat een monopolie heeft op de verkoop van dranken met een alcoholpercentage van meer dan de 3,5%. De minimumleeftijd om daar drank te mogen kopen is 20 jaar.
De voorloper van de Systembolaget ontstond in 1850 in Falun. De eigenaren van de mijn hadden genoeg van het drankmisbruik van de mijnwerkers. Ze vroegen daarom toestemming om een apart bedrijf op te richten met het alleenrecht om brandewijn te verkopen. De winst daarvan moest gaan naar het verbeteren van de leef- en werkomstandigheden van de mijnwerkers. Dit systeem verspreidde zich door Zweden en langzaamaan ontstond het bedrijf, bolag, dat nu de Systembolaget is. In de volksmond wordt de systembolaget “system”, “systemet” of “bolaget” genoemd.
Het bedrijf heeft als doel om alcohol zonder winstoogmerk te verkopen en het overmatig drankgebruik in Zweden terug te dringen. Het bedrijf maakt daarom op geen enkele manier reclame voor drank en heeft ook nooit aanbiedingen omdat ze niemand willen aanmoedigen meer drank te kopen dan de bedoeling is. Als de systembolaget al in de media verschijnt gaat het om de maatschappelijke opdracht die ze hebben: het verminderen van de schade ten gevolge van alcoholgebruik, het informeren over de risico’s van alcohol, goede service bieden en verkopen met verantwoordelijkheid.
De openingstijden zijn ook zo gekozen dat het kopen van drank enige planning vereist:
- maandag t/m vrijdag van 10.00 tot 18.00
- zaterdag van 10.00 tot 14.00
- zondag gesloten
Voor een feestdag willen de tijden wel eens iets veranderen, maar op het laatste moment drank kopen is onmogelijk. Volgend weekend is het midsommar in Zweden. Op donderdag 20 juni zijn ze iets langer open (tot 19.00 uur of 20.00 uur), maar op vrijdag, midsommarafton, zijn ze dicht, net als de zaterdag, midsommardagen. Als je drank wilt kopen in Zweden moet je dit dus goed plannen en als je een gewone fulltime baan hebt dan al helemaal.
Het assortiment van Systembolaget is behoorlijk groot en ik heb de indruk dat het zeker niet onderdoet voor de gemiddelde slijter in Nederland. De gezelligheid in de winkel is wel ver te zoeken, alles is vooral goed verlicht en van duidelijke informatie voorzien.
We hadden wijn gekocht bij de systembolaget. Bij de kassa pakte onze dochter (ze was 19!) een fles van de band en de kassajuffrouw reageerde met de vraag: “Ze draagt het toch alleen maar, ze gaat er toch niet van drinken?”. Ik antwoordde dat ze alleen maar de fles zou dragen.
De regels in Zweden zijn:
- De grens voor het drinken van alcohol ligt bij 18 jaar.
- Als je 18 of ouder bent mag je bij de supermarkt lättöl (lichtbier, tot 2,25 %) en folköl (volksbier, tot 3,5%) kopen.
- Als je 18 jaar of ouder bent mag je in bars en restaurants sterke drank bestellen.
- Als je 20 jaar of ouder bent mag je bij de systembolaget drank kopen.
Als je op vakantie gaat en je wilt toch graag je eigen drank meenemen dan gelden de volgende richtlijnen voor de hoeveelheden die je mee mag nemen:
- 10 liter sterke drank (alcoholpercentage meer dan 22%)
- 90 liter wijn (alcoholpercentage meer dan 3,5% maar minder dan 15%)
- 20 liter versterkte wijn (starkvin), met een alcoholpercentage tussen 15% en 22% de zoals port, sherry etc.
- 110 liter bier
Als de douanebeambte bij controle de indruk heeft dat dit niet alleen voor privégebruik is wordt je alsnog aangehouden. Overigens denk ik dat als je de behoefte hebt om zoveel mee te willen nemen dat de kans groot is dat je heel Zweden dubbel ziet.
De prijzen van drank liggen aanzienlijk hoger dan in Nederland. Zojuist heb ik even op de site van de Systembolaget naar wat prijzen van bier gezocht:
- flesje Heineken, 33cl, 13,90 kr, €1,30
- flesje Hoegaarden wit, 33cl, 16,90 kr, €1,59
- flesje Grolsch Premium Lager, 33cl, 14,90 kr, €1,40
Overigens kost blikje bier van 50cl bij de supermarkt met een alcoholpercentage van 3,5% ongeveer €1,20.
De goedkoopste fles rode wijn die ik kon vinden was een fles van 750 ml Cabernet Sauvignon uit Chili en kost 25 kr (€2,35), de goedkoopste witte wijn was een Franse Sauvignon blanc die ook 25 kr kost. Ik heb het dan niet over smaak. De Zuid-Afrikaanse wijn die we zelf regelmatig kopen kost ca. € 7,40 per liter. Onze favoriete likeur is Lapponia Hjorton en kost 166 kr (€15,60) voor 500 ml. Nu zijn wij geen grootverbruikers dus het loont voor ons nauwelijks om veel drank mee te nemen tenzij we een voorraad voor de komende jaren zouden willen opbouwen.
Door de hoge drankprijzen werd er in Zweden veel drank zelf gestookt, de laatste jaren neemt het zelf stoken van alcohol echter steeds verder af. In 2000 waren er 936 aangiftes van illegale drankstokerijen in Zweden, in 2018 waren dat er nog maar 56. Vermoedelijk komt dit doordat goedkope sterke drank gemakkelijker uit Duitsland en Denemarken te halen is. Nog steeds krijg je in supermarkt “sprit essens” om de smaak van je zelf gestookte drank of goedkope brandewijn zelf te “verbeteren”. Je koopt dan een flesje met een bodempje van de gewenste smaak, vult die aan met je eigen drank en voilà je hebt een “likeur” of “whiskey”.
Zweden is niet uniek in de aanpak: Noorwegen heeft als tegenhanger Vinmonopole, Finland kent de Alko en IJsland de Vínbúð. Of de Systembolaget dé oplossing is en of het allemaal werkt is een hele andere vraag.