Bruk

Bruk is een uitgang die je vaak ziet en hoort in Zweden, zo is er järnbruk, skogsbrug, lantbruk, pappersbruk, glasbruk etc. Er is zelfs een brukshund. Maar wat betekent dat bruk nu eigenlijk?

Met brukworden activiteiten bedoeld die grondstoffen winnen of verwerken. Het begrip verwijst niet alleen naar de fabriek of mijn maar ook naar de gebouwen die er allemaal bij horen, inclusief de woonhuizen. Een bruk was dan ook een gemeenschap op zich, de zogenaamde brukssamhälle. De inwoners van zo’n gemeenschap waren meestal nauw verbonden met de belangrijkste industrie in de regio. In zo’n gemeenschap ontwikkelde zich dan ook nog vaak een speciale mentaliteit, de bruksmentalitet. De gemeenschap was sterk hiërarchisch en de eigenaar van de bruk, de brukspatron regelde zo’n beetje alles en was bepalend voor de leefomstandigheden van iedereen in de bruk. Hij betaalde het contante salaris, dat doorgaans erg laag was, zorgde voor woningen, onderwijs en gezondheidszorg. De arbeiders hadden ook spullen nodig die niet te koop waren bij de naburige boeren waardoor de brukspatronook hiervoor moest zorgen en betalen. Dit betekende dat de arbeiders vaak schulden hadden en daarom niet konden vertrekken.

Aan het voorvoegsel kun je afleiden wat voor soort bruk het was, een järnbruk hield zich bezig met het verwerken van ijzer(erts), lantbruk of jordbruk gaan over landbouw, een pappersbruk over papier en een glasbruk over glas.

De brukshund is een werkhond zoals een husky die een slee trekt of een border collie die schapen drijft, maar ook waakhonden, speurhonden, narcoticahonden etc. zijn brukshundar. Er bestaat zelfs een mögelhund, een schimmelhond. Dit is een hond die getraind wordt om verborgen schimmelaanvallen in gebouwen op te sporen.

Eind 19de eeuw en begin 20ste eeuw kende me de bruksdöden, de dood van de bruk. Veel kleinere, met name, järnbruk zijn toen ontmanteld en vervangen door nieuwe en grotere fabrieken.

Tegenwoordig zijn veel oudere bruk openluchtmusea geworden die een kijkje geven in de gemeenschappen van vroeger en hoe er toen gewerkt werd.

Munkfors bruk, dit wat vroeger een järnbruk. Tegenwoordig vind je er nog een oude zogenaamde Martinoven waar vroeger van ruwijzer staal werd gemaakt, een klein brandweermuseum en nog andere gebouwen en voorwerpen uit lang vervlogen tijden. Daarnaast is de lokatie ook nog eens prachtig, want ernaast ligt de hoogste natuurlijke waterval in de rivier de Klarälv.

Borgvik was een voormalige järnbruk en is een van de best bewaarde bruk in Värmland. Hier kwam ook een deel van het van het ijzer voor de Eiffeltoren vandaan. Tegenwoordig kun je mooi wandelen door de bruk, je ziet de gebouwen en ruïnes van de vroegere industrie, maar ook de oude woonhuisjes en het kerkje.

Natuurlijk zijn er nog veel meer bruk in Värmland (en de rest van Zweden). Naast openluchtmusea, zijn de bruk ook vaak de locatie voor evenementen zoals tentoonstellingen en markten. Een bezoek is dan zeker aan te raden.